WSKAZÓWKA – cz. 15
Za wspólny spacer podziękować nadszedł czas,
Mamy nadzieję, że nie raz jeszcze odwiedzicie nas.
Historia powstania miasta
Na Pomorzu Gdańskim, przy ujściu Wierzycy do Wisły, leży stara pomorska osada Gniew. Jej nazwa pojawiła się w źródłach pisanych w pierwszej połowie XII wieku, a dotyczyła osady i ziemi ordinis terram Gymeu cum tota Wansca (1229 r.).
Dzieje ziemi położonej nad Wierzycą wiążą się z najdawniejszymi dziejami Pomorza. Wykopaliska potwierdzają istnienie licznych grodzisk i osad oraz przebieg szlaku bursztynowego, którym wędrowali kupcy z dawnego Rzymu nad Bałtyk. Od X do XII wieku nastąpił rozwój osadnictwa na terenie i w okolicy obecnego Gniewu.
Na mocy ugody w Miliczu w 1282 roku, osadę Gniew wraz z ziemią przekazano Krzyżakom. Zakonnicy szybko przystąpili do tworzenia warownego miejsca, by panować nad doliną Wisły i ujściem Wierzycy. Rozpoczęto budowę okazałego zamku i warownej osady, której w 1297 roku nadali chełmińskie prawa miejskie. W stosunkowo krótkim czasie Gniew stał się ważnym ośrodkiem administracyjnym (siedzibą komtura) i gospodarczym dla całej okolicy. Po przegranej przez Krzyżaków bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku w Gniewie na kilka miesięcy pojawiły się wojska polskie. W 1440 roku Gniew wraz z innymi miastami Pomorza przyłączył się do Związku Pruskiego i wypowiedział posłuszeństwo Krzyżakom, a w 1454 roku włączył się do powstania przeciw Zakonowi.
Po powrocie do Polski Gniew stał się siedzibą starosty, a zamek jego rezydencją. Zabiegi starostów, rozwój swobodnej żeglugi na Wiśle i ożywienie na szlakach lądowych spowodowały stopniowy rozwój Gniewu jako ośrodka rzemieślniczo-handlowego Pomorza Gdańskiego. Znaczny wpływ na sytuację wewnętrzną Gniewu wywarła reformacja. W 1538 roku władze miejskie i większość mieszczan przeszła na protestantyzm, a w 1570 roku miasto otrzymało przywilej wyznaniowy.
Długi okres pokoju i rozwoju miasta przerwały wojny ze Szwecją. W roku 1626 wrogie wojska zajęły Gniew. Doszło wtedy do bitwy pod Gniewem zwanej „bitwą dwóch Wazów”. Nie udało się jednak pokonać załogi szwedzkiej na zamku. Dopiero w następnym roku wojska polskie pod dowództwem Stanisława Koniecpolskiego wyparły Szwedów. Kolejny raz wojska szwedzkie pojawiły się pod Gniewem w 1665 roku. Szturm na miasto i zamek zostawił po sobie znaczne zniszczenia.
Pomyślny okres dla rozwoju Gniewu nastąpił po 1667 roku, kiedy starostwo gniewskie przejął hetman Jan Sobieski, późniejszy król Polski. Nowy starosta znacznie przyczynił się do odbudowy i rozwoju miasta po wyniszczających wojnach szwedzkich. Do dnia dzisiejszego zachował się pałac, który król wybudował dla swojej żony Marii Kazimiery. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 roku Gniew wraz z Pomorzem Gdańskim został wcielony do Prus i otrzymał urzędową nazwę „Mewe”. Rozpoczął się napływ i osadnictwo ludności niemieckiej.
W 1822 roku w wyniku prac regulacyjnych Wisły jej nurt odsunięto od miasta, co uratowało wzgórze zamkowe przed podmywaniem. W latach 1824–1830 wybudowano trakt bity z Królewca przez Gniew, Bydgoszcz do Berlina, co wpłynęło korzystnie na rozwój miasta. W XIX wieku powstało w mieście kilka zakładów przemysłowych, fabryka maszyn rolniczych, tartak, cukrownia, wytwórnia powozów.
Wybuch I wojny światowej i późniejsza klęska Niemiec spowodowały wzrost nastrojów narodowych. W Gniewie powstała Powiatowa Rada Ludowa kierowana przez księdza Antoniego Wolszlegra oraz Straż Ludowa dowodzona przez porucznika Józefa Głowackiego.
Obszar ziemi gniewskiej znajdujący się pod zarządem Rady Ludowej oddziału Straży Ludowej nazwano „Republiką Gniewską”. Na mocy decyzji podjętych w Wersalu 27 stycznia 1920 r. Gniew został włączony do Polski. Pierwszym komisarycznym starostą został Franciszek Czarnowski z Gniewskich Młynów.
Do roku 1932 Gniew był siedzibą władz powiatowych. Funkcjonowały tu szkoły – powszechna i średnia oraz Bank Ludowy, Spółdzielnia „Rolnik” i Fabryka Maszyn. Gniew pełnił rolę lokalnego ośrodka administracyjno-gospodarczego. Osadzono tu również jednostkę wojskową.
Tragiczny okres w dziejach miasta stanowiła II wojna światowa. Okupant niszczył ślady polskości, prowadził aresztowania i represjonował mieszkańców Gniewu. Wielu z nich zostało rozstrzelanych w Lesie Szpęgawskim.
Po wyparciu Niemców przystąpiono do odbudowy i organizacji życia miasta. Znaczące ożywienie gospodarcze nastąpiło w Gniewie w latach siedemdziesiątych. Na początku lat dziewięćdziesiątych przystąpiono do odbudowy zamku.
